Her sene Aralık ayı gelip çattığında şehirlerin görüntüsü bir anda değişir. Etraf yeni yılın gelişini müjdeleyen süslemelerle donatılırken alışveriş merkezlerinde, ofislerde ve hatta evlerde aşağıdaki gibi süslere rastlanır:
Ali hoca da her sene olduğu gibi sınıflarını süslemeye başlar. Fakat hoca, bu seneki süslemelerinde matematiği de kullanmayı aklına koymuştur.
Yeni Yıl Süsü Oyunu (Y.Y.S.O.)
Ali hocanın yarattığı Y.Y.S.O. iki kişilik bir oyundur. Bu yüzden sınıftaki öğrenciler ikişerli gruplara ayrılır ve her grubun kazananı bir sonraki tura yükselir. Oyunu kazanan öğrenci yeni yıl süslerinin sahibi olur ve sınıfı istediği gibi süsleyebilir.
Oyunun İçeriği
- Her grupta aşağıdaki gibi 4 adet süs vardır:
- Oyuncular sırayla bu süsleri birbirine dolar.
- Dolama işlemi rakipten gizli yapılır.
- Süsleri dolarken her oyuncunun en fazla dört hamle şansı vardır. Hamleden kast edilenin ne olduğu şöyle bir örnekle gösterilebilir:
İlk hamlede kırmızı süs aşağıdaki gibi dolandırılıyor olsun:
Bu, bir hamle sayılır. Kırmızı süs, mavi ve yeşil süsün altından geçirilmiştir. Sonraki iki hamle sırasıyla sarı ve mavi süsten gelsin:
Sarı süs, yapılan hamleyle yeşil ve kırmızının altından geçirilmişken; mavi süs, yeşil ve sarının üstünden geçirilmiştir. Böylece üç hamle sonucunda süsler yukarıda (sağda) görüldüğü gibi birbirine dolandırılmış olur.
Süslerin bu birbirine dolandırılmış hali aslında bir örgüdür.
Oyunun Amacı
Bir turdan galip ayrılmanız için rakibinizin yaptığı örgüyü ondan daha kısa sürede çözmeniz gerekir. (Not: Örgü çözüldüğünde ilk durumdaki gibi sıralanmış olmalıdır. Yani, yukarıdaki örnek için örgünün çözümünde süslerin renkleri soldan sağa sırasıyla sarı-yeşil-mavi-kırmızı olmalıdır.)
Örgüler
Hayatın içinde önemli bir yere sahip olan örgüler sadece yıl başı süslerinde değil, her an yanı başımızda kendini gösterir. Bazen bir peynirde, bazen saç şeklinde, bazen de bir sepette:
Kimi zaman da bir bileklikte:
Matematikte örgünün ne manaya geldiğini anlamak için Avusturyalı matematikçi Emil Artin’in 1920’lerde yaptığı çalışmalara göz atılabilir.
Gelin aşağıdaki örgüye birim örgü diyelim:
Ali hocanın oyununda amaç herhangi bir örgüden birim örgüye dönmekti. Bunu yapabilmek için Artin’in açığa çıkardığı bazı örgü özelliklerinden yararlanabiliriz.
Birinci örnek: İki ip ile örgünün çözülmesi.
Diyelim ki aşağıdaki gibi iki ipimiz olsun:
Bu ipin tersi aşağıdaki gibi olur:
Eğer bu ikisi birleştirilirse ipler (uçlarından tutularak gerdirildiği takdirde) birim örgü haline döner:
İkinci örnek: Üç ip ile örgünün çözülmesi.
Üç ip alın ve aşağıdaki gibi örgü haline getirin:
Bu örgüde (yukarıdan aşağıya doğru) 3 kesişen yer vardır:
1: Yeşil, mavinin üstünden.
2: Kırmızı, yeşilin üstünden.
3: Mavi, kırmızının üstünden.
Yapmanız gereken şey, bu işlemleri sondan başlayarak tekrarlamaktır. O halde hamleler şu sırayla yapılır:
Birinci hamle: Mavi, kırmızının üstünden.
İkinci hamle: Kırmızı, yeşilin üstünden.
Üçüncü hamle: Yeşil, mavinin üstünden.
Bu ikisi birleştirilip her örgü iki ucundan çekilirse, sonuç birim örgü olur. Deneyin ve sonucu kendi gözlerinizle görün.
Kağıt ve Örgü
Bir A4 kağıdını alın ve kağıda falçata yardımıyla aşağıdaki gibi kesikler atın:
Şimdi kağıdı iki ucundan tutup yan çevirin. Karşınıza bir tür örgü çıkacaktır:
Bi’ Göz Atmakta Fayda Var
- Ali hocanın oyununda Emil Artin’in özelliklerinden nasıl yararlanabilirsiniz?
- İkinci örnekte ipleri 90 derece sola yatırın. Soldan başlayarak iplerin kesişimlerini inceleyin. Ne görüyorsunuz?
- Ali hocanın oyununu A4 kağıdı ile oluşturacağınız örgü ile oynayın. (Bunun için kağıda 3 veya 4 kesik atmanız yeterlidir.)
M. Serkan Kalaycıoğlu
kmatematikatolyesi.com 